تبریز
فارسی
[ویرایش]گونههای دیگر نوشتاری
[ویرایش]ریشه شناسی
[ویرایش]- نیاهندوایرانی
 |
ویکیپدیا مقالهای دربارهٔ تبریز دارد |
 |
ویکیسفر یک راهنمای سفر برای تبریز دارد. |
آوایش
[ویرایش]- /تَبر/اِیز/
جای نام
[ویرایش]
- نام مرکز استان آذربایجان شرقی و از استانهای متکلم به زبان آذری.
- در معنای کلمهٔ تبریز بسیار اختلاف کردهاند، علاوه بر همهٔ آنچه گفته شده, نکتهای که به نظر میآید این است که نام «تفرش» که شهری است در استان مرکزی ممکن است با نام «تبریز» نسبتی داشته باشد، با در نظر داشت دو مطلب: یکی اینکه معرب تفرش، «طبرس tabress» بودهاست که بسیار به تلفظ تبریز نزدیک است، و دیگر اینکه تبریز هم ممکن است معرب باشد و اصل این کلمه، تبریز نباشد.
- گویا در متون قدیمی نام تبریز را به صورت های "تاورز"، "تورژ"، "تورش" و "دورژ" هم آورده اند که شباهت بین تورش و تفرش در اینجا شایان توجه است
- یک احتمال دیگر: در نزدیک تبریز شهر سردرود قرار دارد که در تلفظ محلی سرده ری sardari خوانده می شود که احتمالاً نام قدیم و اصلی این شهر در زبان آذری بوده. اگر تبریز را در اصل "تب-ری" بدانیم به معنای "تب رود" یا آب گرم، آنگاه این دو واژه در برابر هم قرار می گیرند. بعید هم نیست که در ابتدا، تب-ری و سرده-ری دو سکونتگاه نزدیک به هم بوده اند، یکی در مجاورت چشمه های آب گرم و دیگری آب سرد.
زبان دیگر
[ویرایش]- تربیز یا تبریز: تلفظ خودی یا غیرخودی؟** بررسی زبانشناختی و بومی نام "تربیز" در ریشهیابی تاریخی شهر تبریز
- چکیده:**
در متون رسمی تاریخی، نام شهر تبریز معمولاً به شکل "تبریز" و با تحلیلهایی چون "تب + ریز" (به معنای محل فرو نشستن تب) معرفی شده است. این نگاه رسمی عمدتاً از متون فارسی و عربی برآمده و در اسناد حکومتی و مذهبی تکرار شده است. در این نوشتار، با رجوع به زبان ترکی آذربایجانی و فرهنگ بومی منطقه، تحلیل متفاوتی از نام "تربیز" (تلفظ رایج میان ترکزبانان آذربایجان) ارائه میشود که مبتنی بر ساخت واژه ترکی و منطق فرهنگی و جغرافیایی منطقه است.
- مقدمه:**
همیشه سیستم حاکم فارسیزبان تلاش کرده القا کند که ما ترکها بسیاری از کلمات خود را اشتباه تلفظ میکنیم و باید تلفظ درست را از آنها یاد بگیریم. این نوع نگاه، در واقع نوعی القای خودتحقیری قومی است که مانع شناخت و احترام به زبان و فرهنگ بومی ما میشود.
شهر تبریز از دیرباز در مرکز تحولات تاریخی، فرهنگی و اقتصادی فلات ایران و قفقاز قرار داشته است. با وجود قدمت این شهر، ریشهیابی دقیق نام آن همواره محل بحث و ابهام بوده است. یکی از شکلهای گفتاری نام این شهر در زبان ترکی آذربایجانی، "تربیز" است که معمولاً در منابع رسمی نادیده گرفته شده، اما در گویش عامه مردم هنوز زنده است.
- تحلیل واژهشناسی "تربیز":**
از منظر زبان ترکی آذربایجانی، واژه "تربیز" را میتوان به دو جزء اصلی تقسیم کرد:
1. **تر (ter):** به معنی رطوبت، نم یا عرق. این واژه در تمام زبانهای ترکی از جمله ترکی استانبولی نیز با همین معنا وجود دارد. 2. **بیز (bız/biz):** در ترکی معنای "خشککننده"، یا بهصورت اسم مکان، "محل خشکشدن" دارد. در ترکیبهایی مانند "بیزخانه" (محل خشککردن پنیر یا میوه) این کاربرد دیده میشود.
با این تفسیر، واژه "تربیز" بهمعنای "محل خشک شدن عرق" یا بهطور گستردهتر، "جای خوش آب و هوا، محل آسایش و استراحت مسافران" معنا میدهد. این معنا کاملاً با موقعیت جغرافیایی و کارکرد تاریخی شهر تبریز بهعنوان توقفگاه مهم در مسیر کاروانها و شاهراههای تجاری همخوان است.
- بررسی ریشه رسمی "تبریز":**
در منابع رسمی، تحلیل رایج از نام تبریز، ترکیب "تب + ریز" معرفی شده است که به معنای "محل فرونشستن تب" (نسبت دادهشده به افسانهای از زمان زرتشت یا حضرت سلیمان) است. این تحلیل، اگرچه زیبا و شاعرانه است، اما فاقد منطق واژهسازی از نگاه زبان ترکی بوده و بیشتر بهزبان فارسی یا عربی تعلق دارد.
- نتیجهگیری:**
تحلیل "تربیز" بهعنوان ترکیبی از واژگان ترکی "تر" و "بیز"، با ساخت واژههای رایج در زبان ترکی آذربایجانی هماهنگ است و نشان از بومی بودن این نام دارد. برخلاف تحلیل رسمی که عمدتاً روایتپردازانه و غیرزبانمحور است، تحلیل ترکزبانان از "تربیز" ریشه در زبان روزمره، اقلیم و فرهنگ بومی دارد و از نظر زبانشناختی نیز قابلپذیرش است. این تحلیل میتواند بخشی از بازنگری در تاریخنگاری زبانمحور و بومینگر باشد.
- پیشنهاد:**
پژوهشهای بیشتر در حوزه نامواژهشناسی (توپونیمی) شهرهای ترکیزبان ایران، بهویژه با مشارکت زبانشناسان بومی و مردمنگاران، میتواند دریچهای تازه برای بازخوانی هویت زبانی و فرهنگی منطقه بگشاید.
مصدر متعدی
[ویرایش]- بیرون آوردن، آشکار کردن، پیشی گرفتن.
مترادفها
[ویرایش]––––
برگردانها
[ویرایش]| ترجمهها | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|