پرش به محتوا

خوزستان

از ویکی‌واژه

فارسی

[ویرایش]

ریشه‌شناسی

پهلوی

از خوز (xuz، «سوسیا») و ستان (stan، «مکان»)، به معنای سرزمین قوم خوزی (سوسی)، ساکنان اصلی منطقه متناوباً تماماً از فارسی میانه وام گرفته شده است 𐭧𐭥𐭰𐭮𐭲𐭭 ḥʿcstn /⁠hūzestān⁠/, literally “land of Hūz”), itself from [script needed] (hwc /⁠hūz⁠/) + -stan (-stʾn' /⁠-estān⁠/).

جزء اول از پارسی باستان است𐎢𐎺𐎩(u-v-j /⁠ʰūvja-⁠/, “ «عیلام، ایلامی»)، یا از نام شوش. از نظر ریشه شناختی اهواز را مقایسه کنید، جمع شکسته عربی شده فارسی میانه (hwc /⁠hūz⁠/, “سوزیا”).

دوران هخامنشیان

خوزستان یعنی سرزمین مردمان خوزی یا هوزی. در سنگ‌نوشته‌های فارسی باستان که مربوط به ۲٬۵۰۰ سال پیش هستند برای نامیدن سرزمین عیلام (یعنی منطقهٔ جنوب‌غربی ایران امروز و دربردارندهٔ خوزستان امروز) واژه‌های -ʰŪja و -ʰŪvja (اوجیا) به‌کار رفته‌است. این واژه‌ها ۲۴ بار در سنگ‌نوشته‌های داریوش بزرگ و یک‌بار در سنگ‌نوشته‌ای از خشایارشا ثبت شده‌اند. همین واژهٔ -ʰŪja است که در زبان فارسی تبدیل به خوز شده‌است.

واژه‌های -ʰŪjiya و -ʰŪvjiya نیز ۷ بار در سنگ‌نوشته‌های داریوش بزرگ به کار رفته‌اند که در واقع صفت و به معنای «خوزی یعنی اهل سرزمین -ʰŪja و -ʰŪvja» هستند. همین واژهٔ -ʰŪjiya است که در زبان فارسی تبدیل به خوزی شده‌است.

استرابون و پلینیوس از خوزستان به اسم اوکسی نام می‌برند. این استان با عیلامیان باستان و شوش کم و بیش مرتبط است. نام اهواز، شوش و هویزه منعکس‌کنندهٔ ساکنان این منطقه در زمان عیلامیان بوده‌است.

دوران ساسانیان

ویرایش

نام خوزستان در فارسی میانه (پهلوی ساسانی) و نیز در پارتی (پهلوی اشکانی) به صورت hūğestān (یعنی هوجِستان) یا hūžestān (یعنی هوژِستان) آمده‌است. سریانی‌ها به آن بت هوزایه می‌گفتند.

بخشی از متنی پارتی بر روی دست‌نویس مانوی ] که از زمان و مکان مرگ مانی می‌گوید و در سدهٔ سوم میلادی (سیصد سال پیش از اسلام) نوشته شده‌است: آوانگاری به خطّ فارسی:

پَد چَفار سَخت، شَهرِوَر ماه، شَهرِوَر رُوژ، دُشَمبَت، اود اِیوَندَس ژَمان، اَندَر اَوِستام ای هوژِستان، اود شَهرِستان چِ بِیلاپاد، کَذ اَهراماد هُو پِدَر رُوشن …

آوانگاری به خطّ آوانگار بین‌المللی:

pad čafār saxt šahrewar māh, šahrewar rōž, dōšambat, ud ēwandas žamān, andar awestām ī hūžistān, ud šahrestān če bēlābād, kaδ ahrāmād hō pidar rōšn

برگردان فارسی:

چهار روز گذشته از شهریورماه، روزِ شهریور، روز دوشنبه، ساعت یازده، در استان خوزستان و در شهر بیلاباد (گندی‌شاپور) که پدر روشنایی (مانی) عروج کرد

منابع. رویدادنامهٔ سریانی موسوم به رویدادنامهٔ خوزستان، خداداد رضاخانی و سجاد امیری باوندپور، ص۹۷

برگردان‌ها

[ویرایش]
انگلیسی
elam