خوزستان
فارسی
[ویرایش]ریشهشناسی
از خوز (xuz، «سوسیا») و ستان (stan، «مکان»)، به معنای سرزمین قوم خوزی (سوسی)، ساکنان اصلی منطقه متناوباً تماماً از فارسی میانه وام گرفته شده است 𐭧𐭥𐭰𐭮𐭲𐭭 ḥʿcstn /hūzestān/, literally “land of Hūz”), itself from [script needed] (hwc /hūz/) + -stan (-stʾn' /-estān/).
جزء اول از پارسی باستان است𐎢𐎺𐎩(u-v-j /ʰūvja-/, “ «عیلام، ایلامی»)، یا از نام شوش. از نظر ریشه شناختی اهواز را مقایسه کنید، جمع شکسته عربی شده فارسی میانه (hwc /hūz/, “سوزیا”).
دوران هخامنشیان
خوزستان یعنی سرزمین مردمان خوزی یا هوزی. در سنگنوشتههای فارسی باستان که مربوط به ۲٬۵۰۰ سال پیش هستند برای نامیدن سرزمین عیلام (یعنی منطقهٔ جنوبغربی ایران امروز و دربردارندهٔ خوزستان امروز) واژههای -ʰŪja و -ʰŪvja (اوجیا) بهکار رفتهاست. این واژهها ۲۴ بار در سنگنوشتههای داریوش بزرگ و یکبار در سنگنوشتهای از خشایارشا ثبت شدهاند. همین واژهٔ -ʰŪja است که در زبان فارسی تبدیل به خوز شدهاست.
واژههای -ʰŪjiya و -ʰŪvjiya نیز ۷ بار در سنگنوشتههای داریوش بزرگ به کار رفتهاند که در واقع صفت و به معنای «خوزی یعنی اهل سرزمین -ʰŪja و -ʰŪvja» هستند. همین واژهٔ -ʰŪjiya است که در زبان فارسی تبدیل به خوزی شدهاست.
استرابون و پلینیوس از خوزستان به اسم اوکسی نام میبرند. این استان با عیلامیان باستان و شوش کم و بیش مرتبط است. نام اهواز، شوش و هویزه منعکسکنندهٔ ساکنان این منطقه در زمان عیلامیان بودهاست.
دوران ساسانیان
ویرایش
نام خوزستان در فارسی میانه (پهلوی ساسانی) و نیز در پارتی (پهلوی اشکانی) به صورت hūğestān (یعنی هوجِستان) یا hūžestān (یعنی هوژِستان) آمدهاست. سریانیها به آن بت هوزایه میگفتند.
بخشی از متنی پارتی بر روی دستنویس مانوی ] که از زمان و مکان مرگ مانی میگوید و در سدهٔ سوم میلادی (سیصد سال پیش از اسلام) نوشته شدهاست: آوانگاری به خطّ فارسی:
پَد چَفار سَخت، شَهرِوَر ماه، شَهرِوَر رُوژ، دُشَمبَت، اود اِیوَندَس ژَمان، اَندَر اَوِستام ای هوژِستان، اود شَهرِستان چِ بِیلاپاد، کَذ اَهراماد هُو پِدَر رُوشن …
آوانگاری به خطّ آوانگار بینالمللی:
pad čafār saxt šahrewar māh, šahrewar rōž, dōšambat, ud ēwandas žamān, andar awestām ī hūžistān, ud šahrestān če bēlābād, kaδ ahrāmād hō pidar rōšn
برگردان فارسی:
چهار روز گذشته از شهریورماه، روزِ شهریور، روز دوشنبه، ساعت یازده، در استان خوزستان و در شهر بیلاباد (گندیشاپور) که پدر روشنایی (مانی) عروج کرد
منابع. رویدادنامهٔ سریانی موسوم به رویدادنامهٔ خوزستان، خداداد رضاخانی و سجاد امیری باوندپور، ص۹۷
برگردانها
[ویرایش]- انگلیسی
- elam