خدا

فارسی

گونه‌های دیگر نوشتاری

• خدای

ریشه لغت

• ایرانی

ویکی‌پدیا مقاله‌ای دربارهٔ خدا دارد

آوایش

• /خُدا/

اسم

خدا

1. (ادیان): هستی برتر و آفریننده و گرداننده توانای جهان؛ خداوند، الله. جمع: خدایان.

   خدا ممکن است تصحیف شده قُدا بوده باشد و به صورت خُ - دا قابل تجزیه است.

2. ایزد بزرگ، بغ، آفریننده جهان، مالک،، صاحب، بزرگ، آقا، سرور، خودکفا.

مترادف‌ها

• الله، پروردگار، ابهی.

واژه‌های مشتق شده

• خدائی، خدا حافظ، خداحافظی، کدخدا، دهخدا، خداوند

صرف

اشکال گزاره‌ای خدا

	مفرد	جمع
اول شخص (من .... / ما ....)	خدایم (xodâyam) خدام (xodâm) (محاوره‌ای)	خداییم (xodâyim)
دوم شخص (تو ..../ شما ....)	خدایی (xodâyi)	خدایید (xodâyid) خدایین (xodâyin) (محاوره‌ای)
سوم شخص (او ..../آن‌ها (ایشان) .....)	خداست (xodâst) خداس، خدائه (xodâs, xodâe) (محاوره‌ای)	خدایند (xodâyand) خدان (xodân) (محاوره‌ای)

وام‌گرفتگان

• باشقیری: хоҙай (xoðay)
• بنگالی: খোদা (khoda)
• چینی:

  ماندرین: 胡大 (húdà) (گاهی در لانیین و ژونگ‌یوان)

ریشه‌شناسی

دری	خدا‎
پارسی ایران	خدا‎
تاجیکی	Худо, худо (Xudo, xudo)

1. از دیسه آغازین خدای‎ (xodây), از پارسی میانه hwtʾy (xwadāy, “سرور”), با هر دو بار معنای مذهبی و غیردینی بوده است. در خط پهلوی کتابی از ایدوگرام 𐭬𐭭𐭠‎ استفاده میشده است (آرامی 𐡌𐡍𐡀‎ (mona), که آن نیز «سرور» معنا میشود), این واژه برگرفته ازاوستایی 𐬓𐬀𐬜𐬀𐬙𐬀‎ (xᵛaδata, “خود-کوش”) (در معنا به چم ، «وابسته نبودن به هیچ چیز و هیچ کس»است). اصطلاح وابسته سنسکریتیस्वधा (svádhā), با بار معنایی همانا و مشابه است. همریشه با بلخی χοαδηο (xoadēo, “سرور”) و کردی خوا‎ (xwâ).

––––

برگردان‌ها

خدای یکتای یکتاپرستان

• آفریکانیس: God
• آینو: カムイ (kamuy)
• آلبانیایی: Perëndia
• امهری: እግዜር m (ʾəgzer), እግዚአብሔር m (ʾəgziʾäbḥer)
• عربی: اَللّٰه‎ (ar) m (allāh), إِلٰه‎ (ʾilāh), اَلرَّبّ‎ m (ar-rabb)

  عربی مصری: الله‎ m (ʾallāh), رب‎ m (rabb)

  عربی مراکشی: رّبي‎ m (rrbi), الله‎ (Allah)

• Aragonese: Dios
• آرامی:

  عبرانی: אלהא‎ m (’Alāhā’), איל‎ (’Īl)

  سریانی: ܐܠܗܐ‎ m (’Alāhā’), ܐܝܠ‎ (’Īl)

• ارمنی: Աստված (hy) (Astvac)
• Aromanian: dumnidzã
• Asturian: Dios m
• Aymara: Tatitu
• آذربایجانی: Tanrı, Allah (az), Xuda
• Bafia: Bɛ̀ll
• بلوچی: ہدا‎ (huda), خدا‎ (xuda)
• باسک: Jainko
• بلاروسی: бог m (boh), Бог m (Boh)
• بنگالی: আল্লাহ (bn) (Āllāha)
• برتونی: Doue (br)
• بلغاری: бог (bg) m (bog)
• کاتالان: Déu (ca) m
• Chamicuro: yosi
• چچنی: Дела (Dela)
• چروکی: ᎤᏁᏆ (unequa), ᎠᏓᏅᏙ (adanvdo), ᎤᏁᎳᏅᎯ (unelanvhi), ᎡᏙᏓ (edoda)
• Cheyenne: ma'heo'o
• Chichewa: Mulungu
• چینی:

  Cantonese: 上帝 (soeng⁶ dai³), 天主 (tin¹ zyu²) (in Catholicism), 真主 (zan¹ zyu²) (in Islam)

  Mandarin: 上帝 (zh) (Shàngdì), 天主 (zh) (Tiānzhǔ) (in Catholicism), 真主 (zh) (Zhēnzhǔ) (in Islam)

  Min Nan: 上帝 (zh-min-nan) (Siōng-tè), 天主 (Thian-chú) (in Catholicism), 真主 (Tsin-chú) (in Islam)

• چاووشی: Турă (Tură)
• قبطی: ⲡⲛⲟⲩⲧⲉ (pnoute) (Sahidic), ⲫⲛⲟⲩϯ (phnouti) (Bohairic), ⲫϯ (phti)
• Cornish: Duw
• Corsican: Diu
• چکی: Bůh (cs) m
• Dalmatian: Di
• دانمارکی: Gud (da)
• Dusner: Mansren, Aisnan
• هلندی: God (nl) m
• Erzya: Инешкипаз (Ineškipaz)
• اسپرانتو: Dio
• Estonian: jumal (et)
• Ewe: Mawu
• فاروئی: Gud m, Guð m
• فنلاندی: Jumala (fi), jumala (fi)
• فرانسوی: Dieu (fr) m

  فرانسوی میانه: Dieu m

  فرانسوی کهن: Deus m

• Friulian: Diu m, Idiu m, Signôr m
• Fula: Alla
• گالیسیایی: Deus (gl) m
• گرجی: ღმერთი (ɣmerti)
• آلمانی: Gott (de) m
• گوتیک: 𐌲𐌿𐌸 (guþ)
• یونانی: Θεός (el) m (Theós)
• گرینلندی: Guuti
• Guaraní: Ñandejára (gn)
• Haitian Creole: Bondye
• هاکا: Songti
• هائوسا: Allàh (ha)
• هاوایی: Akua
• عبری: אלוהים‎ (he) (Elohím)
• هندی: ईश्वर (hi) m (eshwar)
• هیتی: siu
• مجاری: Isten (hu)
• Hunsrik: Kot
• ایسلندی: Guð (is)
• ایگبو: Chineke
• Ilocano: Dios
• Inari Sami: Immeel
• اندونزیایی: Allah (id), Tuhan (id)
• اینترلینگوآ: Deo
• ایرلندی: Dia (ga) m
• Istriot: Deîo m
• ایتالیایی: Dio (it) m
• ژاپنی: 神 (ja) (かみ, kami), 神様 (ja) (かみさま, kamisama), デウス
• جاوه‌ای: Bethara, Allah, Tuhan (jv)
• Kabardian: Тхьэ (Tḥă)
• Kabyle: Ṛebbi, Sidi Ṛebbi, Yuc
• Kamba: Ngai
• کنادا: ದೇವರು (kn) (dēvaru)
• Karelian: Jumala
• قزاقی: Құдай (kk) (Quday), Алла (Alla), Тәңір (Täñir)
• خمر: ព្រះ (km) (prayah)
• Kikuyu: Ngai
• کره‌ای: 신 (ko) (sin), 하느님 (ko) (haneunim)
• Koyraboro Senni: allaahu, irkoy
• کردی: Xweda (ku), Xuda (ku), Elah (ku)

  Sorani: الله‎ (ku), خودا‎, خوا‎ (ku)

• Ladino:

  کولی: El Dyo m

• لوکاتا: Wakȟáŋ Tȟáŋka
• لائو: ພະເຈົ້າ (pha chao)
• Latgalian: Dīvs m
• لاتین: Deus (la) m
• Latvian: Dievs
• Ligurian: Dîo m
• Lingala: Nzámbe
• لیتوانیایی: Dievas (lt) m
• Luhya: wele
• Luo: Nyasae
• مقدونیایی: Бог m (Bog)
• مالاگشی: Andriamanitra (mg)
• مالایی: Tuhan, Allah
• مالتی: Alla (mt)
• مانکس: Jee
• Maori: Atua
• Maranao: Tohan
• هلندی میانه: God
• Mingrelian: ღორონთი (ɣoronti)
• مغولی: Бурхан (Burhan)
• Nauruan: Gott
• Navajo: Diyin Ayóó Átʼéii, Diyin God
• Ngazidja Comorian: Mngu
• Northern Sami: Ipmil
• Northern Sotho: Modimo
• نروژی: Gud m, Herre (no)
• Ojibwe: gichi-manidoo
• انگلیسی کهن: god (ang) m, dryhten m
• نروژی کهن: goð m, guð m
• اسکان کهن: Deu
• پروسی کهن: Dēiws m, dēiws m
• ساکسونی کهن: God
• Oromo: Waaqayyo
• آسی: Хуыцау (X°ycaw), дзуар (ʒwar)
• پشنو: خدای‎ (ps) m (xwdāy), الله‎ (ps) (Allah)
• لهستانی: Bóg (pl) m
• پرتغالی: Deus (pt) m
• Quechua: Dyus
• Romani: Del
• رومانیایی: Dumnezeu (ro) m
• رومانش: Dieu m
• روسی: бог (ru) m (box), Бог (ru) m (Box), Госпо́дь (ru) m (Gospódʹ)
• Rwanda-Rundi: Imana
• Samogitian: (modern) Dievs m, (archaic) Dėivs m
• Sango: Nzapa
• اسکات: Almichtie, michtie
• گالیک اسکاتلندی: Dia m
• صربی-کروات:

  سریلیک: Бог m, Господ m

  لاتین: Bog (sh) m, Gospod (sh) m

• Shona: Mwari
• سیسیلی: Diu
• اسلواکیایی: Boh (sk) m
• اسلوونیایی: Bóg (sl) m
• سومالیایی: Eebe, Ilaah, Allaah, Waaq
• Sotho: Modimo, Ramasedi, Raseokamelabatho
• اسپانیایی: Dios (es) m
• سواحیلی: Allah, Mungu
• سوئدی: Gud (sv) c
• Tagalog: Diyos (tl), Panginoon, Maykapal (tl), Bathala
• تامیلی: கடவுள் (ta) (kaṭavuḷ)
• تاتاری: Ходай (Xoday), Тәңре (Täñre)
• Telugu: గాడ్ (gāḍ), దేవుడు (te) (dēvuḍu)
• تایی: พระเจ้า (th)
• تبتی: ལྷ། (lha)
• Tigrinya: እግዚኣብሄር (ʾəgziʾabher)
• ترکی: Tanrı (tr), Allah (tr), Yaradan (tr)
• اکراینی: бог m (boh), Бог (uk) m (Boh)
• اردو: الله‎ (ur) (Allāh), خدا‎ (ur) (khudā)
• ازبکی: Xudo, Аллоҳ, Таңри
• Venetian: Dio
• وپس: Jumal
• ویتنامی: Thiên Chúa (vi)
• Võro: Jummal
• والون: Bon Diu (wa)
• ولزی: Duw (cy)
• فریسی غربی: God (fy) c
• White Hmong: Vaj tswv, Vajtswv
• ولوف: Yàlla
• خوسا: uThixo
• یاکوتی: Таҥара (Taŋara)
• Yaqui: Lios
• Yiddish: גאָט‎ m (got), השם‎ m (hashem)
• Yoruba: Ọlọ́run
• Yup'ik: Agayun, Ellam Yua
• زولو: Ujehova, uNkulunkulu
• ǃXóõ: bīhi sà bòlo

اردو

ریشه‌شناسی

پارسی خدا‎ (xodâ). همانطور که در ریشه ی زبان بلخی آمده xoadēo، اصل این کلمه احتمالاً خوب-دیو بوده است.

آوایش

• آیپا: [xʊd̪aː]

اسم

1. خدا, ایزد

   مخلوق میں خالق کا نظر آیا جس کو اس دیکھنے والے نے خدا کو دیکھا

   Maxlūq mẽṅ xāliq kā nazar āyā jis ko us dekhne vāle ne xudā ko dekhā

   کسی که آفریده را در آفرینش دید, خدابوده که نگریستش.

2. سرور، صاحب، آقا، خودکفا

اصطلاحات اشتقاقی

• خدا حافظ‎ (xudā hāfiz)

بلوچی

ریشه‌شناسی

این واژه برگرفته ازاوستایی 𐬓𐬀𐬜𐬀𐬙𐬀‎ (xᵛaδata, “خود-کوش”) (در معنا به چم ، "وابسته نبودن به هیچ چیز و هیچ کس"است). اصطلاح وابسته سنسکریتیस्वधा (svádhā), با بار معنایی همانا و مشابه است. همریشه با بلخی χοαδηο (xoadēo, “سرور”) و کردی خوا‎ (xwâ).

اسم

خدا (xudā)

1. ایزد, خدا

همچنین بنگرید

• ہدا‎ (huda)

لکی

ریشه‌شناسی

این واژه برگرفته ازاوستایی 𐬓𐬀𐬜𐬀𐬙𐬀‎ (xᵛaδata, “خود-کوش”) (در معنا به چم ، "وابسته نبودن به هیچ چیز و هیچ کس"است). اصطلاح وابسته سنسکریتیस्वधा (svádhā), با بار معنایی همانا و مشابه است. همریشه با بلخی χοαδηο (xoadēo, “سرور”)وکردی خوا‎ (xwâ).

اسم

خدا (xudā)

1. خدا, ایزد

منابع

• فرهنگ بزرگ سخن
• فرهنگ لغت معین
• “xwadāy” در مک کنزی, فرهنگ پهلوی, لندن: آکسفورد, ۱۹۷۱–, page 95.