که

فارسی

ریشه‌ لغت

• پهلوی

آوایش

• /کَه/---/کِه/---/کُه/

اسم

کَهْ

1. (قدیمی): مخففِ کاه.

اسم

کُه

1. (قدیمی): مخفف کوه، کُه بیستون (شاهنامه).

صفت

کِهْ

1. (قدیمی): مقابلِ مه، که و مه، کوچک؛ خُرد.

ضمیر

کِه

1. ضمیر پرسشی یا استفهامی که درباره افراد به کار می‌رود؛ چه کسی؟؛ کدام فرد؟

   که را جاودان ماندن امیّد ماند / چو کس را نبینی که جاوید ماند؟ (سعدی۱: ۵۶).

2. به معنای کسی مبهم و یا نامعین در ترکیب با و با تأکید بر «آن»، «این»، «هر»، و ضمایر شخصی. شخصی که:

   وآنکه در بحر قُلزُم است غریق / چه تفاوت کند ز بارانش؟ (سعدی۲: ۴۷۱)،

   هرکه فریادرس روز مصیبت خواهد / گو در ایام سلامت به جوانمردی کوش (سعدی: ۶۳)،

   دوستان را کجا کنی محروم / تو که با دشمن این نظر داری (سعدی: ۲۰).

3. ضمیر مبهم یا نامعین به معنای «کسی مبهم و یا نامعین»؛ شخصی که:

   ای که بر مرکب تازنده سواری هش دار / که خر خارکش سوخته در آب‌وگل است (سعدی: ۱۸۲).

حرف

1. (حرف موصول): قسمتی از جمله را به قسمت‌های دیگر پیوند می‌دهد:
2. «ابله آن گرگی که او نخجیر با شیر افکند / احمق آن صَعوه که او پرواز با عَنقا کند (منوچهری: ۲۵)،

   رودی که از اینجا می‌گذرد از کوه‌های البرز سرچشمه می‌گیرد.

3. (عامیانه): برای بیان اعتراض خفیف به کار می‌رود: این شیر خراب است که، این لباس که باز کثیف است.
4. (عامیانه): برای تٲیید و تٲکید به کار می‌رود: که گفت پول را نمی‌دهم، آره؟، دیدی که.
5. هنگامی‌که:

   آب کز سر گذشت در جیحون / چه بَدَستی، چه نیزه‌ای، چه هزار (سعدی۲: ۷۰۰)،

   مرا که دید شدیداً تعجب کرد.

6. (عامیانه): باوجوداینکه: من که عددی نبودم خودم را بستم، ببین گردن‌کلفت‌ها چقدر به جیب زدند.

حرف ربط

1. زیرا:

   همی‌گفت کاین رسم کهبد نهاد / از این دل بگردان که بس بد نهاد (ابوشکور: شاعران بی‌دیوان: ۹۹).

2. تا: بلندشو که برویم.
3. البته: ما که پیر شدیم.
4. اگر:

   به رخ چو مهر فلک بی‌نظیر آفاق است / به دل دریغ که یک ذره مهربان بودی (حافظ: ۸۸۲).

5. در همان لحظه؛ ناگهان:

   همی‌رفت تا مرز توران رسید / که از دیده‌گه دیده‌بانش بدید (فردوسی۴: ۶۶۴).

6. برای بیان شدت یا فراوانی چیزی قبل از فعل امر آورده می‌شود: جاروجنجالی راه انداخت که بیا و ببین.

قید

1. (حرف اضافه): [قدیمی] بلکه:

   نه از این آمد، بالله نه از آن آمد / که ز فردوس برین وز آسمان آمد (منوچهری: ۲۰۲).

2. (حرف اضافه): [قدیمی] درحالی‌که:

   بسی تیر و دی‌ماه و اردیبهشت / برآید که ما خاک باشیم و خشت (سعدی۱: ۱۸۶).

3. (حرف اضافه) [قدیمی] ولی؛ اما:

   ای رقیب این همه سودا مکن و جنگ مجوی / برکَنَم دیده که من دیده از او برنکَنم (سعدی۲: ۵۰۷).

4. (حرف اضافه) [قدیمی] کجا:

   زندان خدایگان که و من که / ناگه چه قضا نمود دیدارم؟ (مسعودسعد: ۲۹۹).

5. (حرف اضافه) [قدیمی] بلکه:

   نه از این آمد، بالله نه از آن آمد / که ز فردوس برین وز آسمان آمد (منوچهری: ۲۰۲).

6. (حرف اضافه) [قدیمی] درحالی‌که:

   بسی تیر و دی‌ماه و اردیبهشت / برآید که ما خاک باشیم و خشت (سعدی۱: ۱۸۶).

7. (حرف اضافه) [قدیمی] ولی؛ اما:

   ای رقیب این همه سودا مکن و جنگ مجوی / برکَنَم دیده که من دیده از او برنکَنم (سعدی۲: ۵۰۷).

8. (حرف اضافه) [قدیمی] کجا:

   زندان خدایگان که و من که / ناگه چه قضا نمود دیدارم؟ (مسعودسعد: ۲۹۹).

9. (حرف اضافه) [قدیمی] از:

   به تمنای گوشت مردن بِه / که تقاضای زشت قصابان (سعدی: ۱۱۲).

زبان دیگر

1. تالشی: کَ به معنی خانه.

––––

برگردان‌ها

ترجمه‌ها

• انگلیسی: that

منابع

• فرهنگ لغت معین
• فرهنگ بزرگ سخن